Dr. Jan Vaes geeft boeiende verslagen over onderstaande stromingen en onderwerpen. Alle lezingen van Dr. Jan Vaes zijn op internet onder zijn naam in te zien.

21 september

Van polis tot kosmopolis. Griekse cultuurgeschiedenis 

Het oude Griekenland is de wieg van Europa. Alles is eerst in Griekenland: politieke diversiteit, wetenschap, filosofie, atheïsme, literatuur, kunst in de volle betekenis van het woord, … Cultuur en denken van de archaïsche, klassieke en hellenistische periode werd verspreid van Spanje tot de voet van de Himalaya. Niet alleen ruimtelijk, maar ook in de tijd bleef en blijft de cultuur van dit kleine land nazinderen, in de Romeinse cultuur, in het neoplatonisme van middeleeuwen en renaissance, in het classicisme.  Griekenland is de oerknal van Europa.

                        Alexander de Grote                                                               oud Griekse bouwcultuur                         

12 oktober

Byzantijnse kunst: beeldenstrijd en beeldenpracht

Byzantijnse kunst bestuderen is bijzonder relevant. Zij heeft meer dan 1000 jaar Oost-Europa beheerst en de Russische religieuze kunst is haar erfgenaam. Men moet er tevens mee rekening houden dat de opvattingen, die aan haar wezen ten grondslag lagen én haar stijl de kunst van de Islam mede hebben bepaald. Een boeiende, onbekende cultuur.

Enkele thema’s die aan bod komen:

De Byzantijnse geschiedenis. De Beeldenstrijd. Duizenden koepels, dragers van de theologie. Byzantium en de Islam.

                             Religieuze kunst                                                     Bouwkunst: Hagia Sophia, Istanbul

14 december

Gotiek: snelbouw voor god. Een artistieke revolutie

De kunst van de middeleeuwen stond in het teken van het geloof en hielp de gelovigen te begrijpen, deelachtig te worden aan het mysterie van de heilsgeschiedenis. Hoewel de leer over de goddelijke waarheid angstvallig werd één gehouden, blijkt de middeleeuwse kunst geenszins uniform en onveranderlijk te zijn. Ze evolueerde vormelijk en iconografisch parallel met de maatschappelijke veranderingen. Een diverse maatschappij van drie standen, de oratores, bellatores en laboratores (clerus, adel en werkers). Aanvankelijk bepaalde alleen de eerste geleding het artistieke leven. Met de opkomst van de steden zal zelfs een deel van de laboratores, ambachten en patriciërs, voor opdrachten en inhoud van artistieke creaties verantwoordelijk zijn: de gotiek is geboren.

Haar bouwwerken getuigen van groot technologisch doorzicht en gedurfde inventiviteit en hebben belangrijke consequenties voor sculptuur en schilderkunst. De lezing wordt onder meer met de bouw van een maquette ondersteund.

Notre Dame Parijs

18 januari

Plato, Franciscus, bankiers en koepels: Firenze en de renaissance

Waarom uitgerekend Firenze en niet Rome, Milaan, Venetië of zelfs Antwerpen de wieg van de renaissance was, is bij een breed publiek onbekend. De stad was nochtans economisch in verval in het begin van de 15de eeuw.  Het concilie van Ferrara-Firenze, het neoplatonisme van de Academia Platonica, gesponsord door de Medici, een grenzeloos zelfbewustzijn en de franciscaanse devotie waren de ingrediënten.

In een rijk geïllustreerde causerie – de spreker bouwt zelfs tijdens de lezing de maquette van de koepel van de Florentijnse dom – worden deze geheimen ontraadseld.

Kathedraal van Florence                                                                                 Mona Lisa door Leonardo da Vinci

8 februari

Brueghel van Brogel: de grootste aller tijden?

Pieter Brueghel is niet de vrolijke boerenschilder die rijstpap opdient. Integendeel. Hij is een uitstekende barometer van zijn tijd, waar vrolijkheid schaars was en een boerenkermis voor één dag de bittere condition humaine kon doen vergeten. Als geen ander is Brueghel een renaissanceschilder en zelfs maniërist: hij heeft zoals zijn collega’s aandacht voor het menselijke, maar als eerste in de kunstgeschiedenis brengt hij de kleine mens naar voren. Hij inventariseert alle facetten van zijn bescheiden grandeur en zijn grote ellende. Zijn schilderijen zijn dan ook ‘zoekplaatjes’ naar god. Brueghel heeft bovendien een reeks nieuwe genres ontwikkeld die een grote toekomst tegemoet zijn gegaan in de schilderkunst van de 17de eeuw. Een weergaloze baanbreker.

Tegelijk brengt deze lezing kort verslag uit over het onderzoek dat de spreker deed naar de geboorteplaats van deze beroemde schilder: een thriller.

                       Gravure ontworpen door Bruegel                                                             Zelfportret

            en gepubliceerd door Hieronimus Cock in 1558

 29 februari

Gratie, grootspraak en illusie: kunst van de barok 

De nieuwe tijd kende een reeks maatschappelijke stroomversnellingen, niet in het minst op cultureel gebied.
Barok is een kunststijl met meerdere gezichten.  Gemeenschappelijk is het  toneelmatig en didactisch-allegorisch karakter, opvallend parallel in architectuur, beeldende kunst, literatuur en muziek. Daaruit volgt als vanzelf het vaak complexe samengaan van verschillende kunsttakken. Vorsten, katholieken en protestanten schreeuwden hun grote gelijk uit en bedienden zich van de ingrediënten van de barok. Hun overtuigingskracht kregen ze door alle registers van een spectaculaire goednieuwsshow open te trekken: decor, coulissen, belichting, dynamiek, interactie, afwisseling en een sterke, verleidelijke boodschap bleken onontbeerlijk.  Alles werd in het werk gesteld om mensen in een zalige illusie te voeren, een blik op het oneindige te gunnen, het doel van hun propaganda, de keerzijde van dit aardse leven.

Rembrandt, Public domain, via Wikimedia Commons

14 maart

Romantiek: verloren in tijd en ruimte

Romantische kunst, waarover Jan Vaes al enkele monografieën publiceerde, is een boeiende waaier van facetten en stromingen.

De Franse Revolutie had immers een enorme impact op het leven. Ze had tijd en ruimte omgekeerd, evenals de politieke, sociaal-economische, religieuze en culturele patronen: mensen waren ‘het noorden kwijt’, gedesoriënteerd. Men zocht houvast in de nieuwe ruimte (de natie, de natuur), een houvast bij God, vaak vereenzelvigd met de natuur (pantheïsme), houvast in het verleden (neostijlen, historieschilderkunst Ruinenlust) en houvast in natuurlijke, ongerepte werelden (kindertijd, sprookjes, oriëntalisme). Hoe het sublieme, de horror en het lelijke in de kunst konden binnendringen.

Caspar David Friedrich: Zwei Männer in Betrachtung des Mondes, 1819-1820,

28 maart

Dapper voorwaarts maar waarheen? Kunst en cultuur rond de Groote Oorlog

In deze lezing wil de spreker de relatie tussen tijdsgeest en architectuur schetsen voor de periode 1880-1930. De romantiek en haar neostijlen werden door het realisme ingehaald. Het zorgeloze impressionisme was dan weer symptoom van de sfeer van het fin-de-siècle.  Het vooruitgangsgeloog zette zich door in Art Nouveau en Jugendstil. De Europese jeugd ging echter ten onder in de loopgraven, de Europese suprematie in de kunst eveneens. Pessimisme en het in vraag stellen van kunst en wereld waren kenmerken van expressionisme, kubisme en abstracte kunst. Het symbolisme weerspiegelde een klasse die zich tegen vooruitgang en technologie verzette, als het ware de barometer van de geïndustrialiseerde oorlog die aan de deur klopte. Na de Grote Oorlog genereerden de economische crisis en de verrechtsing Neue Sachlichkeit en futurisme. De rage van de Art Deco werd gevoed door exotische, klassieke en avant-gardische impulsen.

Juan Gris: Portret van Pablo Picasso, 1912

18 april

Art Deco: kunst in crisistijd

Deze lezing definieert vooreerst wat Art Deco is, waarom deze rage plots ontstond en welke invloeden haar tijdens het interbellum beroerden, waaronder exotische, klassieke en avant-gardistische. Tegelijk wordt deze stroming in haar tijdskader gesitueerd en is ze vergeleken met andere stijlen zoals Art Nouveau, de Wiener Sezession, het Functionalisme, Bauhaus. Scherp schetst de spreker de evolutie van de ‘woekering van het ornament’ op de objecten (Art Nouveau, Jugendstil) over het ‘verbod op ornament’ (Nieuwe Bouwen, Adolf Loos) tot wat Art Deco is: ze is zelf ornament.

Interieur van het gerestaureerde Hannonhuis in Brussel

Art Deco interieur van het Chrysler gebouw 42nd Street New York